Në fshatin përrallor të Štava, mbi të cilin ngrihet Panči vev vrh me krenari, dhe poshtë së cilës është Lukovska Banja me burime të njohura të mrekullueshme të ujit termo-mineral, ende jetojnë paraardhësit e Saksonëve, të cilët u sollën në këtë vend të largët afër Kursumlija nga Mbreti Milutin në shekullin e 13-të!
Sot, vetëm rreth njëqind vendas jetojnë në këtë fshat antik me një histori të pasur, shumica e të cilëve merren me bujqësi dhe të gjithë kanë të përbashkët se janë “të çuditshëm, me lëkurë të kuqe” dhe me “emra të çuditshëm” për tonat klima
Gjegjësisht, siç shpjegoi Miroslav Jović, një udhëzues i njohur turistik nga kjo zonë, në vitin 2019, edhe pse britmat e të sapolindurve rrallë dëgjohen në Štava, fëmijët e kuq lindin në këtë vend në shekullin 21, kështu që është e qartë për të gjithë, siç shpjegon ai, që mikrobet e fisit gjermanik pranë kalimit administrativ me Kosovën dhe Metohinë nuk janë shkatërruar ende.
– Saksonët u sollën në Stav nga mbreti Milutin dhe në atë kohë ata konsideroheshin minatorët më të aftë. Në Mesjetë, minierat e Stavska ishin të njohura për pasurinë e tyre të plumbit, arit, argjendit dhe zinkut, dhe pasardhësit e saksonëve antikë, të cilët shfrytëzonin xeheror atëherë, sipas traditës, jetojnë edhe sot këtu – shpjegoi Jovic për mediat.
Pranë kishës së ruajtur nga shekulli i 12-të, e cila ndodhet në hyrje të fshatit, ai shpjegoi se koha qëndronte vërtet në Stava.
– Ndryshe nga fshatrat e tjerë në Kursumlija, vendasit këtu kanë emra që nuk janë tipikë për rajonin tonë. Vajzave u jepet emri Valina, dhe djemve Dmitar, që tregon se fshatarët nuk i kanë harruar paraardhësit e tyre – thotë Jović, ndërsa para tij shfaqet margaritari i Štava, Kisha e Shenjtë Dëshmorit të Madh Mina.
Kisha që lë pa frymë ngrihet mbi peizazhin piktoresk dhe sfidon shkatërrimet e kohës për shekuj, dhe siç shpjegon Jovi J, kjo faltore është e vetmja në Serbi që ka një çati prej guri.
– Në pllakën mbi hyrjen e kishës ekziston një mbishkrim që ajo ishte ndërtuar dhe pikturuar gjatë kohës së Patriarkut të Pejës, Paisius dhe Mitropolitit të Graçanicës, Silvester, i cili punoi në shekullin e 17-të. Këto të dhëna tregojnë se deri në shekullin e 17-të, kisha origjinale ishte shkatërruar ndoshta në themelet e saj.
Ai tha se rreth dyzet sarkofagë dhe monumente mermeri nga koha e Milutinit u gjetën në portën e kishës piktoreske.
Kur u pyetën nga gazetarët nëse do të dëshironin të “fotografoheshin” për gazetën, ata thanë shkurtimisht: Lëreni, faleminderit! Ne nuk lejojmë askënd të prishë paqen që ekziston ende vetëm në Stava tonë! Ne jemi të kënaqur që keni ardhur, për të ndjerë arsyen “e papërshkrueshme” pse nuk kemi lënë fshatin tonë me shekuj.
Përveç banorëve me flokë të kuq, fshati tava është i njohur gjerësisht për thesarin e fshehur të mbretit Milutin, prandaj shumë shpikës vijnë në këtë vend dhe rrethinat e tij, duke shpresuar të marrin pasurinë e tyre. Gjegjësisht, legjendat dhe përrallat popullore rreth thesarit të fshehur të mbretit Milutin dhe minierat e braktisura romake janë drejtuesit kryesorë të turremit të arit në fshatrat përreth Lukovska Banja.
Rrallë ndonjë nga banorët e Shtavos, Mrçës dhe fshatrave të tjerë dëshiron të flasë publikisht për kërkimin e thesarit të fshehur, por siç komentuan vetëm shkurtimisht, ata janë të sigurt se ai është “diku”.